Uznaje się, że symbolicznym, centralnym punktem Tokio jest Pałac Cesarski (Kōkyo). Rezydencja cesarza składa się z wielu budynków, w tym z głównego pałacu (Kyūden). Pałac, zbudowany na terenie dawnego zamku z okresu Edo (Edo-jō), rozpoznawalny jest w planach urbanistycznych. Wyróżnia się jako rozległy obszar w centrum Tokio, otoczony fosami. Jednak zasadniczo nie jest on dostępny dla szerszej publiczności. Miejsce, wokół którego rozpościera się ogromne miasto jest zatem tajemnicze, niedostępne dla podziemnych linii metra, dla całej komunikacji i dla zwykłych ludzi. W porównaniu do miast zachodnich, rozciągajacych się wokół rynku czy centralnego placu, Tokio z racji istnienia Pałacu Cesarskiego posiada pewną próżnię promieniująca w kierunku spolaryzowanych „soft centers”, które rozwinęły się na miejscu dawnych rezydencji daimyō na siedmiu wzgórzach otaczających Edo [1].

Gdzie zatem współcześnie znajduje się centralnie położone i dostępne dla wszystkich urbanistyczne centrum aglomeracji? Jedni uważają, że w Shibuya – jest nim skrzyżowanie typu scrumble crossing, które odzwierciedla żywioł miasta. Inni określają jako punkt centralny dystyngowane skrzyżowanie Ginza 4-chōme, a jeszcze inni centralny dworzec tokijski Tokyo Station (Tōkyō-eki). Przychylam się do opinii, że punktem centralnym w Tokyo jest dworzec położony na przeciwko Pałacu Cesarskiego i w pobliżu Ginzy. Jest on nie tylko symbolem metropolii, ale także „bramą” prowadzącą do miasta. Dworzec, który składa się całego kompleksu budynków, został w ostatnich latach całkowicie przebudowany i zrewaloryzowany. Końcowym etapem całego przedsięwzięcia było oddanie do użytku placu po stronie Marunouchi. Mimo, że zasadniczo przebudowa dworca została zakończona, to nadal jednak trwają prace w korytarzach podziemnych w okolicy stacji metra.

Tokyo Station jest historycznie głównym dworcem w Tokio, ósmym pod względem liczby pasażerów dworcem w Japonii i jednym z najbardziej ruchliwych dworców na świecie. Obsługiwany jest przez JR East (Jeiāru Higashi-Nihon), JR Central (JR Tōkai) i Tokyo Metro (Tōkyō Metoro). Składa się z dwóch części: historycznej zachodniej – Marunouchi i nowoczesnej wschodniej – Yaesu.

Neorenesansowy budynek “Marunouchi Building” (1914) zaprojektowany przez Kingō Tatsuno został ponownie odbudowany, przywrócony do stanu sprzed zniszczeń wojennych, odrestaurowany na podstawie oryginalnego projektu w 2012 r. oraz zmodernizowany (szczególnie pod względem wytrzymałości sejsmicznej). Zastosowano oryginalne cegły licowe i kamień, dodano trzecią kondygnację, której zabrakło w bryle odbudowanej po wojnie, a we wnętrzach odtworzono piękne dekoracje.

Z kolei po stronie Yaesu rozebrano stary dom towarowy Daimaru i wzniesiono trzy drapacze chmur mieszczące m.in. hotel, biura i dom towarowy, a także nowy obiekt przekryty zadaszeniem stanowiący nowe wejście na dworzec od strony wschodniej. Jeden z wieżowców, “Sapia Tower” zawiera biura, Hotel Metropolitan Marunouchi i sale konferencyjne. Dwa bliźniacze 200-metrowe wieżowce “GranTokyo” (2007) zaprojektowane przez Helmutha Jahna mieszczą m.in. “Daimaru Department Store”. Centralna część strony Yaesu została zastąpiona nową, 240-metrowej długości bryłą, zwieńczoną ogromnym dynamicznym zadaszeniem “GranRoof” (2013), również wg projektu Jahna oraz konstruktora Wernera Sobka. Na nowo został zagospodarowany plac po stronie wschodniej, którego część musiała zostać przeznaczona na przystanki autobusowe i postój taksówek. Pozostała część o powierzchni 10,700 m² została zaaranżowana jako plac dla pieszych o walorach krajobrazowych (2013). Projekt „GranRoof” został w 2014 r. uhonorowany nagrodą “Grand Prix” Association of Railway Architects (ARA).

Oprócz modernizacji części historycznej oraz budowy części nowoczesnej rozbudowie i modernizacji uległo także „Yaesu Chikagai” (podziemne miasto) o powierzchni 73,253 m². Obecność podziemnego centrum handlowego jest jedną z najbardziej charakterystycznyh cech dworców japońskich. Znajduje się tam bogata infrastrukura, m.in. “Tokyo Station Media Court” (2000), “Silver Bell” (2002) – przestrzeń rekreacyjna zaprojektowana przez Edwarda Suzuki, “Kitchen Street” (2004) – shopping mall oraz zespół sklepów, restauracji i poczekalnia – “GranSta” (2009) – zbudowany na poziomie 1B. Tak jak w prawdziwym mieście „stacja-miasto” jest wielofunkcyjna i łączy funkcję transportu z komercyjną, a także z różnorodnymi usługami, administracją i rekreacją.

W projekcie najnowszego placu od strony Marunouchi, oddanego do użytku w grudniu 2017 r., podkreśla się jego wyjątkową lokalizację na przeciwko Pałacu Cesarskiego oraz prostotę. Zasadniczą część placu przeznaczoną dla pieszych stanowi „Centralny Plac Marunouchi” (Marunouchi Chūō Hiroba). Oszczędność środków eksponuje bardziej historyczny budynek dworca, który jest jednym z najważniejszych charakterystycznych punktów urbanistycznych (landmark) w Tokio. Plac został starannie sharmonizowany z otoczeniem. Wyłożony jest granitem, podobnie jak aleja Gyōkō-dōri prowadząca w kierunku pałacu i obsadzony miłorzębami (ichō). Rzędy drzew, oświetlenie i duże prostokątne trawniki podkreślają oś całego założenia urbanistycznego. Część placu musiała zostać przeznaczona na zapewnienie dojazdu – zostały tam zlokalizowane przystanki autobusowe oraz postój taksówek. Poza tym część powierzchni zajmuje wieża wentylacyjna. W tych częściach placu powierzchnie wyłożono także podobnym granitem i obsadzono drzewami sakury i klonu japońskiego momiji. Negatywne wrażenie sprawiają liczne tablice i ogrodzenia z zakazami wchodzenia na trawnik, jazdy rowerem czy też rzucania śmieci. Duże wizualnie „szalabany” i tablice psują wrażenie prostoty i elegancji.

Plac przed dworcem po stronie Marunouchi nie jest jakimś nadzwyczajnym rozwiązaniem z punktu widzenia architektury krajobrazu, ale wydaje się dość oczywistym. Zapewnia to, czego w Tokio nie jest za wiele – dużą otwartą przestrzeń.

©zdjęcia E.M. Kido

[1] Hidenobu, J. (1995), Tokyo: A Spatial Anthropology, Los Angeles: University of California Press.